سووشون؛ روایتی زنانه از مبارزه علیه استعمار انگلیس - صنایع 90

برای دیدن بریتانیای کبیر با تور انگلیس همراه باشید.

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران، سووشون اثر ماندگار سیمین دانشور در تیر ماه سال 1348 منتشر شد و حال که پنجاه سال از انتشار آن می گذرد جزو پرفروش ترین آثار ادبیات فارسی در تمام این نیم قرن بوده است و تا کنون به زبان های انگلیسی، ایتالیایی، فرانسوی، چینی و ژاپنی ترجمه شده است.

سووشون روایت زندگی زری و یوسف است. زوجی از طبقه متوسط ملاکان که در سال های پایانی جنگ دنیای دوم در شیراز روزگار می گذرانند. روایت خانواده و مبارزه و قحطی و جنگ و نفوذ و استعمار و استبداد است.

بعضی معتقدند که دانشور از شخصیت های حقیقی در این اثر وام گرفته است و زری خود سیمین و یوسف همسرش جلال آل احمد است.

چند ماه پس از انتشار سووشون، سیمین در غم از دست دادن جلال به سوگ می نشیند و کتاب را با این مقدمه به او تقدیم می نماید: به یاد دوست که جلال زندگی ام بود و در مرگش به سووشون نشسته ام

عنوان کتاب برگرفته از یک آیین عزاداری باستانی در سوگ شخصیت ملی اساطیری یعنی سیاوش است که در بعضی شهرها و روستاها انجام می گردد و علت برگزیدن این نام از سوی نویسنده شباهت خاتمه یکی از شخصیت های محوری داستان با خاتمه سیاوش است.

داستان روایت مبارزه و شجاعت در برابر نفوذ و استعمار انگلیس بر بعضی شهرهای جنوبی در جنگ دنیای دوم است که در بستری خانوادگی و احساسی روایت می گردد.

یوسف همسر زری مردی آزادیخواه و مبارز است که از هیچ فرصتی برای مبارزه آشکار و پنهان با استعمار انگلیس دریغ نمی نماید و در نهایت در راه مبارزه جان خود را از دست می دهد.

زری زنی است که سعی دارد از تمام جهات از خانواده خود محافظت کند. او همیشه نگران مبارزات یوسف است و اگرچه خود با عقاید و نظرات همسرش همراستا و هم جهت است اما حفظ جان اعضا خانواده اش از گزند استبداد را مهم تر از هر چیزی می داند.

او نسبت به زنان هم دوره خود از موقعیت فرهنگی و سواد بالاتری برخورد است با این وجود گاه و بیگاه شاهد تن دادن زری به رفتارهای مردسالارانه یوسف هستیم اگرچه یوسف نیز نسبت به مردان هم عصر خود برای صندلی زن و عشق به زن شأن و منزلت رفیعی قائل است.

زری زنی محافظه کار است که حفظ عشق و خانواده اش از گزند را بر هر مبارزه ای مقدم می داند اما در نهایت با مرگ حماسی همسرش خود طلایه دار مبارزه علیه استعمار می گردد و این مسئله را دانشور در به تصویر کشیدن مراسم تشییع جنازه یوسف هنرمندانه نشان می دهد و کتاب از این حیث تاثیر بسیاری بر زنان دهه چهل و پنجاه و فعالیت آنان در راستای مبارزه علیه حکومت پهلوی می گذارد.

داستان در عین واقع گرا بودن سمبلیک نیز هست و هر شخصیت نماینده قشری و هر واقعه سمبل حادثه ای در تاریخ است.

یوسف نمادی از تمام مبارزان وآرامانگرایان تاریخ است که در برابر استعمار و استبداد سر تسلیم فرود نمی آورند و مرگ او در روز 29 مرداد گوشه چشمی ظریف از سوی نویسنده به واقعه کودتای 28 مرداد است.

زری نماینده هر فردی است که در نهایت از دلبستگی های خود می گذرد تا برای ارزش ها و آرمان هایی بزرگ تر کوشش کند.

در این میان شخصیت هایی چون خان کاکا نماد افراد نان به نرخ روز خور و فرصت طلبی هستند که به بهای منافع خود تن به خفت استعمار می دهند.

بیان هنرمندانه روایت سووشون و گره زدن آن با داستان اصلی، خود تمثیلی از جریان حماسه در طول تاریخ است.

داستان به شیوه دانای کل محدود به ذهن زری روایت می گردد ما با یک زن روایت گر طرفیم، روح زنانه بر فضای داستان حاکم است اما این زنانگی از داستان بیرون نمی زند، نویسنده در دمیدن این روح زنانه به پیکر داستان افراط نمی نماید، داستان ابدا زنانه نیست و با تمام زنانگی هایش مردانه نیز هست.

روایت در بیان احساسات و توضیح دلواپسی ها چنان زنانه است که گویی از زبان تمام زنان دنیا برآمده و در توضیح مبارزات و دلیری ها و جوانمردی ها چنان مستحکم و مردانه است که گویی هر مرد مبارزی خاطره ای در آن نگاشته است و باور نمی کنیم این همه توضیح دقیق دلاوری و شجاعت از قلم یک زن با تمام ظرافت و زنانگی اش تراویده باشد و این یعنی توازن زنانگی و مردانگی. یعنی همسویی مرد و زن به دور از سلطه آن ایسم معروف دنیا مدرن: فمینیسم.

نویسنده صادقانه روایت می نماید و به درستی در داستان گره ایجاد می نماید. بعضی تحلیل گران سیمین دانشور را شهرزادی پسامدرن می دانند چرا که از نظرگاه ایجاد کشش در داستان و مجذوب و مشتاق کردن مخاطب به ادامه داستان به شهرزاد هزار و یک شب شباهت دارد.

اینکه مخاطب داستانش همیشه می خواهد بداند چه پیش می آید و به سختی می تواند کتاب را برای دقایقی ببندد.

نویسنده در قالب داستان اطلاعات فرهنگی، اجتماعی و تاریخی مفیدی به مخاطب جوانی که آن دوران را ندیده است ارائه می دهد.

مخاطب از خلال گفت و گوهای یوسف و هم قطارانش و حدیث نفس های زری و همچنین از خرده ها حکایت هایی که در بطن داستان اصلی جریان می یابند می تواند از شرایط اجتماعی سیاسی و فرهنگی آن موقع آگاه گردد.

در واقع دانشور تحت لوای ادبیات برایمان از تاریخ می گوید و شاید این خود یکی از علل ماندگاری کتاب باشد. اینکه نویسنده به مدد ادبیات از پس پیچیدگی های تلخ و شیرین تاریخ برآمده است و برای مخاطبی که چندان حوصله نمی نماید تاریخ ایران را در جنگ دنیای دوم بخواند، داستان می گوید داستانی که شاید حکایتی برخاسته از ذوق و خیال نویسنده باشد اما یادآور زری ها و یوسف ها و سیاوشان بسیاری در تاریخ ایران است.

منبع: خبرنامه دانشجویان ایران