سفری کوتاه به شهرستان قصر شیرین و بررسی ابعاد مختلف آن - صنایع 90

کمی با سفر به قصر شیرین

شهرستان قصر شیرین که بسیاری از شاعران و نویسندگان مطرح کشورمان وجود بنای کلی آن را حاصل تلاش های خسرو پرویز می دانند و معتقدند که وی با ساخت باغی وسیع در این نقطه از کشور و احداث قصرهای خسروانی در آن، اولین گام نخست تاسیس قصر شیرین را برداشته، دارای سه رشته کوه نسبتا کم ارتفاع می باشد که به تربیت کوه سه سر با ارتفاع 2593 متر، کوه بازو دراز یا بازی دراز با بلندای 2320 متر و همچنین کوه آغ داغ با ارتفاعی نظیر 2105 متر نامیده می شوند. بد نیست بدانید که نواحی مرتفع نامبرده شده به لحاظ موقعیت جغرافیایی خود در نقاط مختلفی از شهرستان قصر شیرین واقع در استان کرمانشاه قرار گرفته اند، مثلا بلندترین کوه این منطقه که نام آن کوه سه سر می باشد، درست در بین روستای ذهاب و جگرلو استقرار یافته و در حدفاصل میان این کوه و کوه آهنگران نیز یکی از پر آب ترین رودخانه های کرمانشاه به اسم رود قوره تو جاری شده است. اصلی ترین منبع تامین کننده آب مورد استفاده مردم قصر شیرین و حتی دهات های آن سوی مرز مشترک ایران و عراق، رودخانه الوند است که از ارتفاعات بخش سرپل ذهاب سرچشمه می گیرد و با عبور خود از بخش مرکزی این شهرستان تقریبا تمامی نواحی مختلف موجود در آن را سیراب می کند. جالب است بدانید که شهرستان قصر شیرین درست در بخش شاقتصادی این رودخانه پر آب واقع شده و به همین خاطر معمولا در تمام طول سال از جمله نقاط حاصل خیز جهت فعالیت های کشاورزی در کل کشور عزیزمان ایران به حساب می آید. رودخانه الوند همیشه در فصل تابستان دارای حجم بیشتری از جریان آبی در بستر خود می باشد و در نهایت نیز از طریق کانال حوالی روستای تنگاب نو، وارد خاک کشور عراق می شود و نقاط زیادی را به هنگام سفر به قصر شیرین تر می کند. در کنار رودخانه الوند، رودخانه دیگری به اسم قوره تو نیز در شهرستان قصر شیرین به چشم می آید که البته مقدار آب درونی آن به نسبت جریان آبی موجود در رود الوند کمتر و حتی مزه آن نیز کمی شورتر نسبت به آب رودخانه الوند تلقی می شود ولی با تمام این اوصاف، رودخانه قوره تو نیز همچون رود الوند از ارتفاعات موجود در بخش سرپل ذهاب سرچشمه می گیرد و در طول راستا خود آبادی ها و روستاهای مختلفی را در یکی از غربی ترین شهرستان های ایران؛ یعنی قصر شیرین سیراب می کند. مرکز شهرستان قصر شیرین، شهری است به همین نام که درست در حدفاصل 166 کیلومتری از بخش غربی استان کرمانشاه قرار گرفته است. ارتفاع قصر شیرین از سطح دریا 400 متر می باشد و جهت دستیابی به آن تنها کافی است که خود را در داخل راستا مستقیم شهر تهران به طرف شهر بغداد قرار دهید. از جمله بناهای تاریخی قصر شیرین می توان به کاروانسرای شاه عباسی، قلعه جوامیر، حوش کری، نهرشاه گدار، کاخ ساسانی خسرو و از همه مشهورتر، عمارت چهارطاقی اشاره کرد. مردم این منطقه از کرمانشاه به زبان شیرین کردی تکلم می کنند. لازم است بدانید که نام قصر شیرین تنها به دلیل ساخت یک قصر مجلل و کاملا باشکوه برای بانویی به اسم شیرین در این شهرستان بوده که البته در اثر حمله تازیان به این بخش از کشورمان در بازه زمانی خاصی در تاریخ کهن ایران زمین، بناها و قصرهای متعددی در قصر شیرین کاملا تخریب شدند و سبب گشتند تا از این شهرستان کشورمان تا سال 1270 هجری قمری چیزی بیش از یک ده کوچک و مخروبه باقی نماند! همچنین بد نیست بدانید که این شهرستان در کنار تعداد زیادی جاذبه گردشگری جذاب و بناهای تاریخی قصر شیرین، به دلیل استقرار موقعیت مکانی آن در راستا زائران عتبات عالیات همیشه و در تمام طول سال با جمعیت مختلفی از گردشگران داخلی و خارجی کشورمان روبرو می باشد.

معرفی جاذبه ای به نام عمارت چهارقاپی در سفر به قصر شیرین

در خصوص مشهورترن مورد از بناهای تاریخی قصر شیرین و به طبع یکی از برجسته ترین اماکن تاریخی و فوق العاده دیدنی کشورمان، داستان ها و روایات مختلفی تاکنون به گوش رسیده که از مهمترین و البته قابل استنادترین آن ها می توان به نوشته ژنرال سر پرسی سایکس (Sir Percy Sykes) تحت عنوان کتاب تاریخ ایران اشاره کرد که صراحتا در داخل آن عنوان کرده که عمارت چهارقاپی یا همان عمارت خسروپرویز در بخش غربی دامنه های رشته کوه زاگرس قرار گرفته و زمان ساخت و پیداش این بنای باشکوه و چشم نواز را نیز مربوط به سال های نخست قرن 7 میلادی دانسته است. ژانرال سایکس در کتاب شهیر خود آورده که کاخ خسرو پرویز در یک فضای باز بسیار بزرگ به مساحت 6000 مترمربع ساخته شده و در قسمت پیشانی ساختمان اصلی این بنا نیز یک حوضچه آب مصنوعی طراحی شده که قطعا نوازشگر چشمان هر بازدید کننده و مخاطبی در این مجموعه مجلل خواهد شد. او اضافه می کند که در بخش هایی از این بنای برجای مانده از حکومت شاهان ساسانی در ایران با ایوان هایی روبرو شده که طول ستون های آن به 6.5 متر نیز رسیده و با اینکه تنها در آن می توان با نخل خرما و درختچه های انار رو به رو شد، ولی اهالی قلم که عموما از تبار عرب نیز می باشند به جز خرما و انار به وجود سایر جانوران نادر و زینتی در این خطه از استان کرمانشاه و سایر جذابیت های نهفته در این مجموعه سلطنتی نیز در مکتوبات خود اشاراتی داشته اند. به گفته ژنرال سایکس در زمان سفر به قصر شیرین، طول شرقی عمارت چهارقاپی که در حقیقت بنایی است چهارطاقی و به همین خاطر نیز به این اسم نامگذاری شده، چیزی در حدود 342 متر و عرض آن نیز در بخش هایی از این اقامتگاه شاهنشاهی به 178 متر رسیده است. همچنین در کتاب تاریخ ایران به قلم پرسی سایکس در خصوص وجود پلکان های دو ردیفی در بخش شرقی این عمارت خسروی نیز اشاره شده است که منتهی شده اند به ایوان وسیع و 99 متری این بنا! با رسیدن به ایوان بزرگ عمارت چهارقاپی شما با تعداد زیادی اتاق روبرو خواهید شد که سقف هر کدامشان دارای طاقی مخصوص به خود می باشد و همین طاق های زیبا و در هم تنیده شده نیز سبب ایجاد یک راه ورودی اعجاب انگیز به دهلیز طولانی طراحی شده در این قسمت از سازه می شود. راه اصلی ورود به بخش میانی عمارت از طریق همین پلکان ها و رفتن به سوی ایوان و سپس وارد یک راستا سرازیری شدن که متصل شده است به بخش ایوانی بنا امکان پذیر می باشد و شما می توانید در این راهروی طویل و مزین شده با 24 ستون خود را به تالار اختصاصی شاهنشاهی در بین بناهای تاریخی قصر شیرین برسانید. بعد از رسیدن به تالار اصلی عمارت که از وسعت بزرگی نیز برخوردار شده، می توانید از طریق راهروهای منتهی به تالار خود را به سایر اتاق های این بنای باشکوه و تاریخی برسانید که البته یکی از این اتاق ها، فضای مخصوص استراحت و اقامت شخص پادشاه بوده و همچون بناهای اصلی موجود در پرسپولیس ایران، یعنی تخت جمشید دارای سقف چوبی به جای طاق گنبدی شکل می باشد.

تعیینات جغرافیایی منطقه در سفر به قصر شیرین

همانطور که در قسمت های قبل سفر به قصر شیرین نیز به آن اشاره کوچکی داشتیم، شهرستان قصر شیرین از شمال، غرب و جنوب غربی به کشور عراق، از جنوب و جنوب شرقی به ایلام و از شرق نیز به گیلانغرب و شهرستان سرپل ذهاب محدود می شود. در قصر شیرین یک رودخانه پر آب درست از بخش مرکزی آن عبور می کند که نام آن رودخانه الوند یا به قول محلی های این شهرستان رودخانه حلوان هست. آب و هوای این منطقه از کشورمان معمولا به صورت گرم و خشک است و می توان با پیمودن راستای به طول 20 کیلومتر و به طرف جنوب غربی تا مرز مشترک ایران و عراق (خسروی) و سپس طی کردن 60 کیلومتر به طرف جنوب غربی، به بناهای تاریخی قصر شیرین دست پیدا کرد.

مختصری از تاریخچه قصر شیرین

قصر شیرین نام یکی از مناطق بسیار قدیمی و با قدمت موجود در کشورمان است که بسیاری از مورخان پیدایش بنای کلی این شهرستان را مربوط به خسرو پرویز از شاهان ساسانی می دانند، در حالیکه به گواهی تاریخ منطقه ای به نام قصر شیرین در زمان حکوت شاهان هخامنشی نیز وجود داشته و در وضعیت کاملا آبادی نیز به سر می برده و حتی با توجه به راه تجاری که در حوالی این نقطه قرار داشته و سبب تجارت هرچه راحت تر ایرانیان با عرب زبانان کشور عراق می شده، به آن لقب دروازه آسیا را اعطا کرده بودند! با تمام به این اوصاف، بایستی شهرت قصر شیرین در تاریخ کهن ایران را منسوب به پادشاه سلسله ساسانیان یعنی خسرو پرویز قرار دهیم، چرا که او با احداث یک باغ بسیار بزرگ و ساخت تعداد زیادی قصر مجلل در آن سبب پیدایش تدریجی سایر مردم در این منطقه شد. به گفته اهالی تاریخ، کاخ باشکوه شیرین بانو (همسر خسرو پرویز) نیز در همین مجموعه قرار داشته و افسانه عاشقانه و قدیمی شیرین و فرهاد نیز مربوط به همین نقطه از استان تاریخی کرمانشاه می شود. منطقه آباد قصر شیرین با شروع حملات اعراب به کشورمان دچار ویرانی و خرابی های بسیار بزرگی شد و تقریبا تا سال 1270 هجری قمری از آن چیزی جز یک خرابه در مقیاس وسیع باقی نمانده بود! با شروع جنگ دنیای اول و دخیل شدن اجباری حکومت ایران در این نبرد سهمگین، قصر شیرین تبدیل شد به نقطه ای که در آن ارتش دولت های عثمانی و آلمان در یکو سوی آن قرار گرفتند و نیروهای متحد روس و انگلیس نیز در طرف دیگری از آن واقع شدند و با یکدیگر می جنگیدند و در نهایت بناهای تاریخی قصر شیرین بود که در گذر زمان شکوه و جلال سابق خود را بدست آورد و امروزه می توان آن ها را به عنوان یکی از جذاب ترین ها دانست.

فرهنگ، سیاست، اقتصاد و هنر مردمان قصر شیرین

فرهنگ در قصر شیرین همان چیزی است که بسیاری ما ایرانیان را به سبقه 2500 ساله آن در دنیا می شناسند و برای درک بهتری از این موضوع، تنها کافی است سفری چند روزه را به این شهرستان جذاب کشورمان انجام دهید تا خود به عینه شاهد زندگی اقوام مختلفی با مذهب های گوناگون (شیعه، سنی، مسیحی) در این خطه از ایران زمین باشد. البته توجه داشته باشید که دین اکثریت ساکنان این منطقه، دین مبین اسلام و مذهب آنان نیز شیعه قلمداد می شود و سایر مذاهب دیگر نامبرده شده در اقلیت های بسیار محدودی به سر می برند. اهالی قصر شیرین با هر قوم و نژادی و مذهبی که پیرو آن باشند از خونگرمی و مهمان نوازی مثال زدنی برخوردار هستند و خیلی خوب توانسته اند به ریسمان غنی و مشهور فرهنگ ما ایرانیان چنگ بزنند و به عنوان بومیان مرزی ایران، القا کننده فرهنگ مثبت این مرز و بوم باشند. همچنین بد نیست بدانید که شهرستان قصر شیرین در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود از شخصیت ها و چهره های سرشناسی نیز برخوردار بوده است که برای مثال می توان به هوشنگ شفا، خسرو پیله ور و باقر فانی اشاره کوچکی داشت. سیاست و فعالیت های سیاسی همیشه یکی از شاخصه های اصلی زندگی مردمان قصر شیرین بوده است. آنان همیشه در طول تاریخ در جنبش های مهم سیاسی کشورمان حضور داشته و تاثیرات بسزایی را نیز از خود برجای گذاشته اند. مردم شهرستان قصر شیرین همیشه به عنوان یکی از ارکان محکم سیاسی در استان کرمانشاه بحساب آورده شده و در طول 8 سال جنگ دفاع مقدس و حتی قبل تر از آن، یعنی از اوایل انقلاب باشکوه اسلامی در ایران و مبارزه با رژیم ستمگر و منحوس پهلوی از پیشگامان عرصه نبرد به شمار می آمدند. اقتصاد حاکم در این بخش از استان کرمانشاه نیز وابسته به کشاورزی و همچنین مبادلات ارزی از طریق بازارچه های خسروی باغدار و پرویزخان می باشد. قصر شیرین معمولا به دلیل شرایط آب و هوایی گرم خود، نزدیک به 7 ماه از سال را میزبان عشایر عزیز کشورمان است و آنان نیز در طول اقامت خود در این شهرستان تاریخی بیکار نشسته و با فعالیت های دامپروی خود سبب رونق اقتصادی این منطقه از ایران می شوند. هنر مردمان این خطه از کشورمان نیز گلیم بافی، جارو و حصیر بافی، اسب دوانی، قالی بافی، باغداری و از همه مهمتر موسیقی سنتی به حساب می آید که با توجه به زبان ساکنان قصر شیرین که زبان شیرین کردی محسوب می شود، موسیقی اصیل آنان نیز به همین زبان و گویش نواخته و به گوش می رسد.

موقعیت استراتژیکی منطقه در سفر به قصر شیرین

به جرات می توان گفت که قصر شیرین یکی از استراتژیک ترین مناطق موجود در کل دنیا بحساب می آید که برای فهم درست از ارزش های جغرافیایی و موقعیت مکانی این شهرستان قدیمی استان کرمانشاه، تنها کافی است مروری بر گذشته این نقطه در ادوار مختلف تاریخی و جنگ های پرشماری که معمولا از این نقطه شروع و یا در این نقطه به پایان می رسیدند، انجام دهید؛ مثلا در تاریخ جنگ های صلیبی میان ایرانیان باستان و اعراب همیشه از این منطقه صحبت شده و یا در جنگ مسلمانان متحد عرب بر حکومت ساسانیان و حتی آخرین جنگ سختِ ایران، یعنی جنگ ما با رژیم بعث عراق نیز شهرستان قصر شیرین از نقش بسیار مهم و حیاتی در پیروزی های مقتدرانه لشکر اسلام برخوردار بوده و به همین خاطر همیشه در بازه های زمانی مختلف بسیاری از کشورهای استعمارگر و متجاوز در صدد جدایی این بخش از کشورمان و مطالبه کردن آن برای خود بوده که در این میان، تلاش های دولت عراق در هشت سال جنگ تحمیلی آنان با ما از سایر کشورهای موجود در طول تاریخ این نقطه استراتژیکی کشورمان بیش از همه بوده است.

صنایع و معادن موجود در قصر شیرین

همانطور که گفتیم، عمده فعالیت اقتصادی مردم این خطه از کشورمان در حیطه های کشاورزی، مبادلات ارزی و همچنین صنایع دستی محدود می شود که در کنار تمامی آنان باید به صنایع تولیدی موجود در این شهرستان مرزی کشورمان نیز اشاره نماییم. نام قصر شیرین را بایستی در فهرست نقاط نفت خیر ایران قرار دهیم که در سال 1929 میلادی (مصادف با 1308 هجری خورشیدی) توسط یک گروه انگلیسی به سرپرستی ویلیام دارسی از امتیاز داشتن چاه های نفتی در حدفاصل 72 کیلومتری خود، یعنی در نفت شهر برخوردار شد. جالب است بدانید که با پیدا شدن این منابع ارزشمند و زیرزمینی (نفت) به تدریج مردمان زیادی از اقوام مختلف ایرانی به سوی شهرستان قصر شیرین و بطور کلی استان کرمانشاه جذب شدند و رفته رفته سبب توسعه این شهرستان مرزی کشورمان و بناهای تاریخی قصر شیرین شدند.

نقش کلیدی این شهرستان در جنگ دفاع مقدس

شهرستان کاملا آباد با مردمان خوش و خرم خود، اولین شهری از میهن عزیزمان ایران بود که با شروع تهاجم وحشیانه رژیم بعث عراق در مهر ماه سال 1359 شمسی به تسخیر نیروهای نظامی این کشور درآمد و آنان با وارد شدن به این شهرستان مرزی کشورمان، خیلی زود شروع به نابودی و تخریب بناهای قدیمی و تاریخی شهر که به نوعی شناسنامه و هویت اصلی این منطقه نیز بحساب می آمد، کردند و جز یک ساختمان که از آن به عنوان پایگاه نیروهای اشغالگر خود استفاده می کردند، تقریبا هیچ سازه و خانه دیگری را سالم باقی نگذاشتند. با اینکه کل دنیا در طول تاریخ و به مرور زمان متوجه موقعیت مهم و استراتژیکی قصر شیرین در بخش غربی ایران شده، اما لشکر غاصب عراق که بی بهره از عقل بود و تنها به اتکای پول، تجهیزات جنگی و حرف های مثبت سایر کشورهای منطقه به ارزشمند ترین خاک قاره آسیا تجاوز کرده بود، نتوانست با چیرگی خود در این شهرستان به موفقیت های بزرگ دیگری دست پیدا کند و پایان در فروردین ماه سال 1360 هجر شمسی توسط نیروهای جان بر کف ایرانی آزاد شد. عراقی ها در طول جنگ با سپاهیان لشکر اسلام بارها و بارها متحمل خساراتی جدی و بزرگ از همین منطقه شده و بعدها متوجه شدند که قصر شیرین از چه جایگاه برجسته و تعیین کننده ای برخوردار می باشد. با تمام افت و خیزهای حادث شده در طول 8 سال جنگ دفاع مقدس بین کشورهای ایران و عراق، پایان این جدال نابرابر در سال 1367 خورشیدی و در پی آخرین تلاش های رژیم بعث عراق و شکست مفتضحانه آنان در منطقه ای به اسم تنگه ابوقریب توسط شیرمردان گردان عمار از لشکر 27 محمد رسول الله، قطعنامه صلح پایدار میان این دو کشور برای همیشه منعقد و امضا شد و از آن روز به بعد به مدد و همت، مردم شهرستان قصر شیرین مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و به شکل و شمایل امروزی خود درآمد.