گذری بر تاریخچه سدسازی در کشور های مختلف جهان - صنایع 90

به گزارش خبرنگارتاریخچه سدسازی در دنیا به سال های دور باز می شود، درست آن زمانی که انسان احساس کرد شاید در یک زمان خاص آبی برای استفاده نداشته باشد و یا اینکه نیاز دارد تا آب بیشتری در دسترس خود ببیند و از این رو به سدسازی روی آورد.

سد و انواع آن

سدها معمولا همانند مانعی عمل می نمایند؛ که جریان آب یا جریانات زیرزمینی را متوقف یا محدود می کند. مخازن و منابع آب که نه تنها سیلاب را متوقف می کند بلکه آب را برای فعالیت هایی مانند آبیاری، مصرف آب، مصارف صنعتی، آبزی پروری و کشتیرانی فراهم می کند.

نیروی برق آبی اغلب در ارتباط با سد ها برای تولید الکتریسیته استفاده می شود. اما یک سد می تواند آب را برای ذخیره جمع کرده و در صورت لزوم بین نقاط مختلفی توزیع شود.

سد ها انواع مختلفی از لحاظ سازه ای دارند.

• سد های قوسی
• سد های وزنی
• سد های قوسی-وزنی
• سد های خاکی
• سد های سنگریزه ای
• سد های بتن غلتکی

مخازن پشت سد ها بر بسیاری از جنبه های اکولوژیکی رودخانه ها اثر می گذارد. توپوگرافی و دینامیک رودخانه ها بستگی به نرخ های گسترده ای از جریان دارد در حالی که رودخانه های پشت مخازن سد ها اغلب دوره های طولانی از یک جریان بسیار پایدار را تجربه می نمایند.

سد های قدیمی اغلب نردبان مخصوص ماهی ندارند که بسیاری از ماهی ها را از حرکت به سمت بالا دست برای روند طبیعی زندگی باز می دارد و باعث معیوب شدن چرخه زاد و ولد و یا مسدود کردن راستا مهاجرت آن ها می شود. مخازن بزرگ آب که پشت سد ها تشکیل شده اند در فعالیت های لرزه ای نقش دارند که به علت تغییر در بار آب یا تغییر در سطح آب است.

در ایران مخالفت های بسیار با سدسازی می شود. برخی این سد ها را عامل ضربه محیط زیست می دانند و برخی از ضرورت ایجاد سد ها برای ذخیره آب و استفاده از آن در مواقع کم آبی می گویند. برخی سد ها در ایران بسیار مشکل ساز شده اند. سد گتوند یکی از این سد ها است. یک کوه نمکی در مخزن سد وجود دارد که با آب گیری سد آب این سد به شوری گروید و ایجاد پتوی رسی بر روی آن نیز چاره ساز نشد.

تاریخچه سد سازی در دنیا

تاریخچه سد سازی در گروه کهن ترین و زیربنایی ترین فعالیت های مهندسی انسان واقع شده است و به دوران قبل از تاریخ مدون باز می شود. به طوریکه می توان سد را یکی از دستاورد های کهن سازه ای انسان دانست.

مخزن سد وزنی Derwent در انگلستان (1916 میلادی)

نیاز انسان به سد و پیدایش سدسازی در زمان های قدیم را می توان در نیاز انسان به آب بیشتر دانست ، انسان های قدیم تا قبل از یادگیری کشاورزی، از آب فقط برای آشامیدن و بهداشت استفاده می کردند. با زیاد شدن جمعیت روی کره زمین و بعد از این که انسان کشاورزی یاد گرفت، مجبور شد آب و غذای بیشتری تهیه کند.

در ابتدا انسان بیشتر از زمین های کنار رودخانه ها برای کشاورزی استفاده می کرد. با افزایش جمعیت در نقاط مختلف کره زمین و با توجه به نیاز انسان به زمین های بیشتر برای کشاورزی، از زمین های دورتر از کنار رودخانه ها نیز استفاده می کرد.

اما استفاده از زمین های دورتر مسائل زیادی را برای انسان ایجاد می کرد. همچنین بدست آوردن آب بیشتر برای آشامیدن و کشاورزی و داشتن آب در هر زمان که نیاز باشد، باعث شد که مردم آن زمان برای برطرف کردن این مسائل به فکر چاره ای باشند.

آن ها فهمیدند با ساختن سد می توانند آب رودخانه ها را کنترل و ذخیره نمایند و سپس با انتقال آب از محل سد به محل های دورتری که می خواستند آن را مصرف نمایند، خواهند توانست در بیشتر ایام سال…

از اولین سد های قدیمی ساخته شده در دنیا می توان از سدی در کشور مصر نام برد در حدود 4900 سال پیش، فرمانروای آن زمان به نام منس ((MENES در محلی به نام کشیش (koshish) سدی بر روی رودخانه نیل احداث کرد که حدود 15 متر ارتفاع و 450 متر طول داشت و با سنگ درست شده بود.

یکی دیگر از سد های قدیمی شناخته شده سد الکفارا (sadd el kafara) در 25 کیلومتری جنوب قاهره پایتخت مصر است. این سد حدود 4600 سال قبل، همزمان با اهرام ثلاثه مصر ساخته شده است که 14 متر ارتفاع و 113 متر طول داشته است.

از دیگر سد های قدیمی سد خاکی (Marib) است که حدود 750 سال قبل از میلاد در کشور یمن برای تامین آب یک طرح آبیاری بزرگ با ارتفاع حدود20متر احداث شده است.

سد cataract در استرالیا (1907میلادی)

اولین سد مهم ساخته شده با سنگ و ملات با ارتفاعی در حدود 10 متر سد (Kesis Golu) در کشور ترکیه استکه مربوط به حدود 800 سال قبل از میلاد است.

سد قوسی (Baume) در کشور فرانسه با ارتفاع 12 متر و طول 18 متر توسط رومی ها در قرن دوم بعد از میلاد ساخته شده است و در سال های بعد فعالیت های سدسازی به قاره اروپا رسیدو سد خاکی (Alresford) در کشور انگلستان (1200 میلادی)، سد خاکی (Mittlerer) در کشور آلمان (1298میلادی)، سد خاکی (Dvoriste) در کشور چک و اسلواکی (1367 میلادی) ساخته شد.

در اسپانیا سدسازان قرن شانزدهم میلادی، پیشرفت قابل ملاحظه ای در فنون سد های بنایی به وجود آوردند. سد زیبای (Tibi) به ارتفاع 42 متر در سال 1594 میلادی در کشور اسپانیا احداث شد.

سد El Casco در اسپانیا (1799 میلادی)

با توسعه امپراتوری اسپانیا فنون سد سازی مهندسان اسپانیایی به آمریکای مرکزی و جنوبی صادر شد. در سال های 1700 تا 1800 میلادی، دانش سدسازی در دنیا پیشرفت آرامی داشت و از سال 1780 میلادی به بعد و با شروع اولین انقلاب صنعتی تعداد و اندازه سد ها یکی پس از دیگری به طور دائم رشد می کرد.

در قرن نوزدهم میلادی مهندسان انگلیسی در توسعه و پیشرفت اصول طراحی خاکریز ها موفقیت زیادی کسب کردند. احداث هفت سد در دره (Longdendale) طی سال های 1854 تا 1877 میلادی نتیجه همین پیشرفت های علمی بود.