شاکری: باید معنای جدیدی به حضور ایران در اقتصاد جهانی بدهیم، با ابزار مذاکره نمی توانیم تحریم پذیری را کاهش دهیم خبرنگاران - صنایع 90

گروه اقتصادی خبرنگاران- مهران شفاعتی؛ بسیاری از کشور ها برای حرکت لوکوموتیو اقتصاد خود به جلو، اقدام به برنامه ریزی های توسعه بلند مدتی نموده اند تا نقش خود را برای آینده اقتصاد دنیای بیایند و به افزایش بهره وری اقتصادی یاری نمایند.

ایران نیز بار ها اقدام به ارائه برنامه هایی از این دست نموده است که آخرین مورد آن با نام سند چشم انداز 20 ساله شناخته می گردد که چندان هم پیروز نبود. این در حالی است که موسی غنی نژاد؛ کارشناس مسائل اقتصادی می گوید: به نظر من این سند را باید به بایگانی سپرد، چرا که دیگر موضوعیت ندارد و اهداف سند دور از دسترس است، در این 15 سال اجرای سند چشم انداز توسعه بیش از پیش دچار ایدئولوژی زدگی شدیم و باید طرحی نو دراندازیم.

بر اساس سند چشم انداز 20 ساله، قرار بود ایران به اقتصاد اول منطقه تبدیل گردد، اما هرچه به سال 1404 نزدیک می شویم با از دست دادن صندلی خود، بیش از پیش پس رفت می کنیم چرا که هیچ ساز و کاری برای آینده اقتصاد در این سند پیش بینی نشد و متناسب با آن نیز قانونی تغییر نکرد.

با این اوصاف، احتیاج کشور به یک برنامه ریزی جدید و کارآمد با توجه به ساز و کار ها، شرایط استراتژیک و فرهنگ کشور بیش از پیش حس می گردد تا یک بار برای همواره، ریل گذاری صحیحی برای قطار اقتصاد صورت گیرد و از این آشفتگی رها شویم و منافع خود را در مسئله تجارت دنیای بشناسیم.

با توجه به مسائل مطرح شده مجید شاکری؛ کارشناس مسائل اقتصادی پیرامون لایحه بودجه 1400 به تبادل نظر با ما پرداخته است که در ادامه تقدیم می گردد.

لزوم جهت دهی به اقتصاد کشور

شاکری در ابتدا با اشاره لزوم برنامه ریزی اقتصادی برای کشور گفت: شما ناچار به ریل گذاری برای جهت دهی به سرمایه گذاری های آینده در اقتصاد هستید که باید به آن هم نگاه خرد و همچنین یک سری متغیر از سمت اقتصاد کلان، حکم کند به اینکه به کدام جهت و رسته ارجحیت می دهید و یا منابع موجود محدود خود را به چه نحوی تخصیص می دهید که در نهایت رفاه را در بلند مدت افزایش دهد. از طرف دیگر، برای حفظ ثبات فراوری کل و حفظ ثبات در سرمایه گذاری کل در چرخه های رکودی و تورمی پیاپی، داشتن یک برنامه توسعه که در آن، انگیزه ها و نظام سرمایه گذاری بخش عمومی و خصوص جهت دهی شده، برای یک کشوری مثل ایران بسیار ضروری است.

وی اضافه نمود: حتی کشور هایی که امروز ظاهرا برنامه توسعه به آن سبکی که ما تصور می کنیم را ندارند. در کشوری همچون آمریکا دقیقا برنامه ای وجود دارد که جهت گیری آینده در خصوص صنایع را معین می نماید و عملا یک برنامه کلان به صورت برش خورده، خود را در کنار بودجه های سالانه نشان می دهد. کشور ما که عملا سرمایه ثابت جزء اصلی رشد اقتصادی است و شکل اصلی رشد توسط سرمایه گذاری دولتی ایفا شده است و تجارب گذشته توسعه مثل دهه 40، تجاربی برنامه محور بوده است.

جنس چشم انداز 1404 از جنس برنامه نیست

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه چشم انداز چیزی جز هدف است، ادامه داد: ما باید در ابتدا معین ماموریت چشم انداز و هدفمان را از هم جدا کنیم. شما در معین چشم انداز، کلیتی را معین می کنید که به کارکرد شما معنا می دهد. جنس چشم انداز 1404، از جنس برنامه نیست، اما چشم انداز به اهدافی که می خواهید برسید جهت دهی می نماید، شما فاصله رسیدن به آن چشم انداز را به چند برنامه تقسیم می کنید. واقعیت این است که در ایران علی رغم همه تهمیدات قانونی که در نظر گرفته شده، برنامه توسعه مرتبط با آن چشم انداز باشد و بودجه ها برش سالیانه این برنامه توسعه باشند، اما باید گفت هنوز به این مرحله نرسیده ایم، یعنی با وجود اینکه مثلا زمانی تغییر یک قانون در چهارچوب بودجه سالانه خلاف برنامه است، احتیاجمند دو سوم آرا است، اما به هم ریختگی بودجه نیز برنامه را تحت تاثیر قرار می دهد، ضمن اینکه از برنامه توسعه ششم به بعد، عملا برنامه ای به آن معنا وجود نداشته است. برنامه ششم را هم مجلس نوشت که اساسا مجلس توانایی چنین نگاه بلند مدتی را ندارد و حتی توان کارشناسی مربوط به آن را ندارد، عملا تجربه نوشتن برنامه ششم توسعه توسط مجلس، به شدت بد بود.

وجود کلان تدبیر به همسازی کل برنامه یاری می نماید

شاکری با تبیین تجارب پیروز در برخی برنامه های توسعه گفت: به طور کلی ما تجارب خیلی خوبی در برنامه های توسعه محقق شده داریم، همچون برنامه عمرانی سوم و چهارم و همچنین برنامه توسعه سوم. این برنامه ها در رسیدن به اهدافشان بسیار پیروز بوده اند و اگر بخواهیم تفاوت برنامه توسعه سوم و چهارم را با برنامه توسعه پنجم بگوییم، به نظر من به تفاوت کلان تدبیر بستگی دارد، یعنی شما با خواندن برنامه های پیروز تر، می توانید هدف سیاست گذار را به صورت نسبتا قابل لمس و قابل خلاصه سازی در یک صفحه بگویید کلان تدبیر سیاست گذار چه چیزی بوده است و وجود کلان تدبیر باعث ایجاد همسازی در کل برنامه می گردد. هرچند که ممکن است ما با آن کلان تدبیر موافق نباشیم، اما منجر به همسازی در کلیت برنامه می گردد که نکته بسیار مهمی است.

بیشتر بخوانید:

چگونه ایران بیمه گر توسعه دیگر کشور ها شد؟ / شاکری: دولت مدرن ایران 100 سال امنیت نفت غرب را در ازای بقا تامین کرد / دینی ترکمانی: تنها به یک هشتم اهداف سند چشم انداز 20 ساله رسیدیم

وی اضافه نمود: از دست رفتن همسازی و کل نگری در برنامه توسعه یک بحث است، بحث دیگر درک این موضوع است که ما اساسا منابع محدودی داریم. همه رسته های صنعتی ایران، کاندیدا های مناسبی برای لوکوموتیو توسعه ای شدن نیستند و انتخاب این موضوع به نحوی که ببینید منابع خود را تخصیص می دهید و اینکه بعد از تخصیص منابع، شرایط اقتصاد سیاسی منجر به این نگردد که همچنان به تخصیص منابع به صنایع رشد یافته تر ادامه بدهید، این ها مسائلی هستند که در تاریخ ایران وجود داشته اند، یعنی چند صنعت را به عنوان لوکوموتیو انتخاب نکردیم. برخی اوقات صنایعمان رشد نموده، اما عملا برای سلب حمایت از آن ها و استفاده از آن ها برای حمایت از صنایع جدید، دچار کندی شده ایم.

راه غلط صد ساله!

او با تشریح فرایند اقتصاد ایران از گذشته تا به امروز گفت: برای صد سال، دولت مدرن ایران کارکردش به این صورت بوده که نفت یا امنیت جریان نفت را به غرب می داده و ما به ازای آن توسعه یا بقا می گرفته. گاهی اوقات این معادله در سقف یا کف خودش کار می نموده و نکته ای که پیش آمده آن است، عملا ما وارد یک دوره ای شده ایم که غرب به صورت کلی و آمریکا به صورت خاص، احتیاج استراتژیکش به خلیج فارس کاهش پیدا نموده است و نه تنها دیگر این موضوع برایش اولویت ندارد بلکه حتی ممکن است در خوانش هایی بگوییم عدم امنیت این منطقه نیز برایش الویت بیشتری دارد. آن معامله ای که برای صد سال ما بر اساسش حکم رانی نموده ایم به انتها رسیده است.

این کارشناس گفت: یک ورژن آن همین مسئله است که نفت شل منجر به این موضوع شده است. حتی اگر فرض کنیم که رویکرد جدید در آمریکا به دنبال نفت شل نیست، مطالعه معامله دوی سبز آقای بایدن، برای هر کشور نفت خیزی بسیار سوال انگیز است که آیا اساسا عصر استفاده استراتژیک از نفت یعنی این که نقش شما در جامعه اقتصاد دنیای این باشد که بخشی از برنامه انرژی ارزان اعم از تامین نمایند یا لجستیک در جامعه هستید، باید گفت این نقش تمام شده است. درواقع این نقش برای ایران از سال 2011 به اتمام رسیده است یعنی از همان روزی که تحریم ها به طور کامل اجرایی شده است. چون این نقش از دست رفته، ما تحریم شده ایم و در اینجا به جای اینکه به دنبال پاسخ سیاسی، امنیتی و مذاکراتی باشیم، باید به دنبال پاسخ اقتصادی باشیم.

با مذاکره، تحریم پذیری کاهش نمی یابد!

شاکری اضافه نمود: وقتی حرف از پاسخ اقتصادی می زنیم، منظورمان چیز های سطح پایین همچون تراز کردن بودجه برای مدتی بدون نفت نیستیم که البته آن ها نیز مهم هستند. منظور من دقیقا بازنمایی نقش ایران در زنجیره های جدید فراوری دنیای است و ما باید بتوانیم معنای جدیدی به حضور خود در اقتصاد دنیای بدهیم. ما وارد عصری شدیم که شاهد حضور زنجیره های فراوری جدید هستیم، مثل زنجیره هند-اوراسیا که با سرمایه گذاری انگلستان و آمریکاست و همچنین همچون زنجیره دیوار سبز که سرمایه گذاری فرانسه را دارد که از غرب آفریقا آغاز شده و به سمت خاور میانه می رود. ما باید نسبت خود را با این ها تعریف کنیم و حالا به عنوان کشوری که چه نقشی در آن ها دارد، به عنوان مثال کشوری هستیم که ضامن حمل و نقل و یا جریان انتقال انرژی ارزان است. تصور اینکه ما نهایتا با ابزار های سیاسی مثل مذاکره کردن و یا ابزار های امنیتی مثل استفاده از برنامه منطقه ای یا امثال این ها می توانیم تحریم پذیری خود را کاهش بدهیم، به شدت دور است و نقش خود را در اقتصاد دنیای از دست دادیم و به خاطر همین موضوع تحریم شده ایم، می کوشیم تحریم را با یک روش سیاسی یا امنیتی عقب بزنیم که در بلند مدت حتما نتیجه آن شکست است.

وی ادامه داد: شما باید خیلی برنامه ریزی کنید برای پاسخ به آمریکایی که کنش آن صرفا یک نیش قلم است. اساسا اینجا ارتباط ما بین برنامه توسعه و آینده ایران بسیار مهم می گردد، چون برنامه شما صرفا یک برنامه عمرانی جاده سازی یا راه سازی نیست بلکه معین نماینده نسبت و سهم زیر ساختی شما از زنجیره های فراوری دنیای جدید است که هنوز در ایران نه به درک این زنجیره های فراوری دنیای جدید نزدیک شدیم و حتی اصلا به سمت این ایده که باید برنامه توسعه ما چیزی از جنس همگرایی با این زنجیره ها باشد نزدیک نشده ایم.

رشد سرانه منفی اقتصاد

او با تبیین دوره های اقتصادی ایران تا به امروز گفت: ما یک دوره اقتصادی از سال 1333 تا 1388 داشتیم و در یک معنا بازی می کردیم و از سال 1388 تا به امروز، یک دوره دیگری است. در دوران پیش از سال 1388، کارنامه جمهوری اسلامی کم و بیش قابل دفاع است. یعنی از سال 1368 تا 1388، رشد درآمد سرانه 7/2 برابر شده که عدد بسیار خوبی است، اما بعد از سال 1388 تا امروز، ایران کشوری است که با رشد سرانه منفی و با رشد GDP به قیمت ثابت صفر و به دلاری منفی 20 درصد، موجودی سرمایه رو به کاهش، به عنوان یک کشور کاملا جنگ زده است. علت آن همین مسئله است که ما درک نکردیم که نقش قبلی ما در دنیا از بین رفته است، امروز ما شانس هایی داریم که باعث می گردد نسبت به آینده امیدوار باشیم، مشروط به این که از این بحث ها استفاده کنیم. شانس ما این است که وارد دنیای چند قطبی تر شدیم. از سال 1369 تا 1371، ما وارد دنیا تک قطبی شدیم و همین مسئله مسائل جدی را برای ایران ایجاد نموده است.

بیابان به مثابه بیمه!

شاکری اضافه نمود: برای کشوری در صندلی جغرافیایی و سیاسی ما، فرصت های اقتصادی جدیدی به دلیل این تنوع در حال ایجاد شدن است، اعم از تنوع در سیستم های اقتصادی، پیغام رسان های اقتصادی، تنوع در احتیاج های زنجیره های متعدد اقتصاد دنیای که در حال تولد هستند. ما به عنوان یک کشور این شانس را داریم که در نقطه تلاقی تمام این زنجیره ها قرار گرفته ایم، البته این حرف به آن معنا نیست که زنجیره ها از ایران عبور می نمایند بلکه ما باید نسبتمان را با آن ها معین کنیم، وگرنه وارد استعاره ای می شویم که من آن را بیابان به مثابه بیمه نام گذاری نموده ام. یعنی همه کشور ها راه های سخت تر را امتحان می نمایند و صرفا بیمه آن ها این است که اگر با ما همکاری نکنید، ما از ایران که راستا ارزان تری است حرکت می کنیم. در این سیستم، بقیه راه ها با ثبات و پایدار می مانند. ما نقش خود را به عنوان بیمه گر ایفا نموده ایم، اما هیچ وقت در کشور ما سرمایه گذاری رخ نمی دهد.

این کارشناس اقتصادی در انتها سخنان خود اظهار کرد: به یاد داشته باشیم که کشور ایران محدودیت اصلی برای توسعه دارد که عنوان مثال محدودیت ذخایر ارزی است که به صورت سنتی و تاریخی قبل از نفت و دیگری محدودیت آب است و مسئله ما با زنجیره های دنیای توسعه که پیش روی ما هستند، زود تر تکلیف خودمان را معین کنیم و بدانیم که از مجموعه این فرصت ها و تهدید ها، چه استراتژی های توسعه کلانی را می خواهیم خارج کنیم.