پشت پرده افسردگی ویوین لی (بازیگر مشهور فیلم بربادرفته)
به گزارش صنایع 90، ویوین لی، بازیگر افسانه ای و ستاره فیلم بربادرفته (Gone with the Wind)، در پشت لبخندهای سینمایی اش رنجی عمیق و پنهان داشت. با آن که چهره او بر پرده نقره ای، نماد زیبایی و شکوه بود، اما افسردگی در زندگی اش حضور پررنگی داشت. بسیاری از هوادارانش هرگز تصور نمی کردند زنی که نقش اسکارلت اوهارا را با آن درخشش بازی کرد، در واقعیت گرفتار مشکل روانپزشکی باشد.
افسردگی ویوین لی نه تنها زندگی شخصی او را تحت تأثیر قرار داد، بلکه بر روند کاری اش نیز سایه افکند. در بسیاری از صحنه های زندگی اش، در حالی ظاهر می شد که در درون با رنجی عمیق می جنگید. این بیماری روانی، چیزی نبود که در آن دوران بتوان آزادانه درباره اش سخن گفت یا یاری خواست. پژوهش ها نشان داده اند که فشار صنعت سینما، شرایط پزشکی خاص و نادیده گرفتن سلامت روان، همگی در پیچیده تر شدن افسردگی او نقش داشتند. افسردگی ویوین لی به شکلی غم انگیز، شکوه هنری اش را در هم شکست. با نگاهی دقیق تر، می توان درک کرد که معروفیت، الزاماً پناهی در برابر دردهای درونی نیست.
زندگی ویوین لی، آمیزه ای از افتخار و رنج، شور و سقوط بود؛ و در مرکز این داستان، افسردگی چون سایه ای خزنده همیشه همراه او بود. همسرش لارنس الیویه (Laurence Olivier) و نزدیک ترین دوستانش، بارها شاهد فروپاشی های عصبی و لحظات سخت او بودند. افسردگی ویوین لی، چنان درهم تنیده با زندگی حرفه ای اش بود که گاهی تشخیص مرز میان بازیگری و واقعیت سخت می شد.
پژوهش های تازه درباره زندگی او نشان می دهند که بسیاری از تصمیم های شخصی و حرفه ای اش، از این بیماری تأثیر گرفته اند. او بارها بستری شد، تحت درمان های گوناگون نهاده شد و حتی با روش های تهاجمی نظیر شوک درمانی (Electroconvulsive Therapy) روبرو شد. اما با این همه، هر بار به صحنه بازمی گشت و با قدرت بازی می کرد، گویی می خواست رنج هایش را پنهان کند. درک افسردگی ویوین لی، ما را با چهره ای متفاوت از زنی آشنا می نماید که برای دنیایان اسطوره بود. حقیقت این است که پشت درخشش ستارگان، گاهی تاریکی های بزرگی پنهان شده است. شناخت این لایه ها، ما را به سوی همدلی بیشتر با رنج های خاموش راهنمایی می نماید.
1- افسردگی ویوین لی از سنین جوانی آغاز شده بود
هرچند بسیاری افسردگی ویوین لی را با دوران اوج معروفیتش مرتبط می دانند، اما پژوهش ها نشان می دهند که علائم اولیه این بیماری از سال های نوجوانی در او ظاهر شده بود. ویوین، در دوران تحصیل در هند و سپس انگلستان، بارها از احساس انزوا و بی ارزشی رنج برد. مادرش که زنی مذهبی و سخت گیر بود، ارتباط نزدیکی با او نداشت و این خلأ عاطفی در شکل گیری افسردگی اش نقش داشت. در خاطرات بعضی هم کلاسی ها، از حالاتی چون سکوت طولانی، گریه های بی دلیل و نوسان های خلقی یاد شده است. او اغلب دچار دوره هایی از بی خوابی و اضطراب مفرط می شد که در آن موقع به درستی تشخیص داده نمی شد. سیستم آموزشی سخت گیر نیز به جای حمایت، فشار مضاعفی به او وارد می کرد. در آن دوران، اختلالات روانی معمولاً با ضعف یا بی انضباطی مترادف بودند. از همین رو، خانواده اش سعی می کردند نشانه ها را نادیده بگیرند یا پنهان نمایند. آغاز افسردگی ویوین لی در سنین جوانی، سبب شد که در سراسر عمرش با این بیماری همانند یک سایه مزمن زندگی کند.
2- نقش اسکارلت اوهارا افسردگی اش را تشدید کرد
ایفای نقش اسکارلت اوهارا در فیلم بربادرفته، نقطه عطفی در حرفه ویوین لی بود، اما فشارهای روانی این نقش، تأثیر عمیقی بر سلامت روان او گذاشت. شخصیت اسکارلت، زنی با تنش های شدید روانی و رفتاری ست که بازی در آن، احتیاج به ورود به لایه های عاطفی بسیار عمیق دارد. ویوین برای درک بهتر این نقش، خود را کاملاً در شرایط روحی شخصیت غرق کرد، روشی که در روان شناسی با عنوان بازی گری عاطفی عمیق (Method Acting) شناخته می گردد. این روش اگرچه کیفیت هنری بالایی دارد، اما در افراد آسیب پذیر می تواند مسبب تشدید اختلالات روانی گردد. لی پس از انتها فیلم برداری، دچار بی خوابی، حملات پانیک (Panic Attacks) و دوره های گریه های کنترل نشده شد. نزدیکانش معتقد بودند او نمی توانست به راحتی از نقش فاصله بگیرد. این تجربه، نقطه آغاز فروپاشی روانی اش محسوب می گردد. حتی خود ویوین بعدها در مصاحبه ای اعتراف کرد که گاهی نمی دانست خودش کیست و چه بخشی از رفتارش متعلق به اسکارلت نیست. نقش آفرینی در بربادرفته، اگرچه او را جاودانه کرد، اما بهایی سنگین برای روانش به همراه داشت.
3- بیماری سل، افسردگی او را عمیق تر کرد
ویوین لی سال ها با بیماری سل مبارزه کرد؛ بیماری ای جسمی که به شکل مزمن و عودنماینده، سلامت او را فرسوده ساخت. دردهای مزمن، سرفه های شبانه، ضعف جسمانی و بستری های مکرر، روان او را نیز تحت فشار قرار داد. پژوهش ها نشان می دهند که میان بیماری های مزمن جسمی و اختلالات روانی، رابطه ای مستقیم وجود دارد. در لحظاتی که ویوین باید استراحت مطلق می داشت، اصرار به ادامه بازیگری داشت و این امر، خستگی روحی اش را تشدید می کرد. او از اعتراف به ضعف جسمانی ابا داشت، زیرا نمی خواست تصویری شنماینده از خود ارائه دهد. این انکار، به انباشت فشار روانی انجامید. هم زمانی سل و افسردگی، چرخه ای معیوب از فرسودگی جسم و فکر برای او ایجاد کرد. بسیاری از بستری های روان پزشکی او، پس از دوره های عود بیماری سل رخ داده اند. این هم زیستی بیماری جسمی و روانی، بار سنگینی بود که او را در تنهایی و سکوت فرو می برد. سل، به نوعی آتش زیر خاکستر افسردگی ویوین لی را شعله ورتر می کرد.
4- شوک درمانی های مکرر؛ کوششی برای مهار افسردگی ویوین لی
در دهه های 40 و 50 میلادی، درمان های روان پزشکی هنوز در مراحل ابتدایی خود بودند و بسیاری از بیماران، از جمله ویوین لی، تحت شوک درمانی (Electroconvulsive Therapy یا ECT) قرار می گرفتند. این روش که با عبور جریان الکتریکی از مغز صورت می گیرد، با هدف بازتنظیم فعالیت های عصبی انجام می شد. ویوین لی دست کم هفت بار تحت این درمان نهاده شد. با وجود بعضی بهبودهای موقتی، اثرات جانبی چون از دست دادن حافظه کوتاه مدت، گیجی و احساس بی هویتی در او مشاهده شد. پژوهش ها نشان داده اند که ECT در بعضی بیماران مقاوم به درمان دارویی مؤثر است، اما باید با دقت بالا و نظارت دائمی انجام گردد. در خصوص ویوین، این درمان ها بیشتر شبیه اقداماتی اضطراری بودند تا روندی علمی و پایدار. او پس از هر دوره شوک درمانی، برای مدتی از بازیگری کناره می گرفت. اطرافیانش توصیف می کردند که پس از این جلسات، چهره اش شکسته تر و نگاهش تهی تر می شد. این روش، بخشی تلخ از تاریخ پزشکی افسردگی ویوین لی است. درمانی که شاید به جای التیام، او را از خود دورتر ساخت.
5- روابط عاطفی پرتنش با لارنس الیویه، زخم روانی را عمیق تر کرد
ازدواج ویوین لی با لارنس الیویه، زوجی افسانه ای در نگاه بیرونی بود، اما در درون، سرشار از تنش، رقابت و سوءتفاهم. هر دو بازیگرانی پرشور و حساس بودند که در حرفه شان غرق شده بودند. اما همین اشتراک، موجب اصطکاک شد. ویوین اغلب احساس می کرد که در سایه موفقیت های الیویه نهاده شده است. از سوی دیگر، تغییرات خلقی، اضطراب های ناگهانی و رفتارهای غیرقابل پیش بینی ویوین، برای همسرش طاقت فرسا بود. پژوهش هایی که به زندگی این دو پرداخته اند، نشان می دهند که رابطه شان از یک نقطه به بعد، بیشتر به میدان نبرد عاطفی تبدیل شد تا پناهگاهی امن. جدایی نهایی آن ها، ضربه ای شدید به روح و روان ویوین وارد کرد. پس از طلاق، حال روانی اش به شدت رو به وخامت گذاشت. این تجربه عاطفی تلخ، افسردگی ویوین لی را به مرحله ای بازگشت ناپذیر رساند. او هرگز نتوانست خود را از زخم این جدایی رها کند.
6- نوسانات خلقی شدید، نشانه ای از اختلال دوقطبی پنهان
سال ها پس از مرگ ویوین لی، بعضی روان پزشکان در پژوهش های خود به این احتمال اشاره کردند که او مبتلا به اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder) بوده است. این اختلال، با دوره هایی از افسردگی عمیق و شیدایی یا سرخوشی افراطی شناخته می گردد. اطرافیان ویوین بارها رفتارهایی از او دیده بودند که با این الگو هماهنگ بود؛ گاهی پرانرژی، خوش رو و پرکار، و گاهی بی حوصله، گوشه گیر و به شدت خشمگین. در دوره های شیدایی، او ساعت ها بدون خستگی تمرین می کرد یا ایده هایی بلندپروازانه برای نمایش ها مطرح می ساخت. اما بلافاصله ممکن بود وارد فازی از فروپاشی روانی و کناره گیری کامل گردد. این چرخه ناپایدار، زندگی هنری و خصوصی او را بی ثبات نموده بود. در آن موقع، تشخیص این بیماری سختتر از امروز بود و معمولاً با افسردگی ساده اشتباه گرفته می شد. اگرچه هیچ گاه رسماً تشخیص داده نشد، اما شواهد رفتاری فراوان از وجود این اختلال خبر می دهد. درک این امکان، لایه ای عمیق تر به تصویر بیماری روانی ویوین لی اضافه می نماید.
7- پنهان کاری هالیوود؛ سانسور رنج روانی در پشت پرده ستارگان
در دوران طلایی هالیوود، افسردگی یا هر نوع بیماری روانی موضوعی تابو بود و استودیوها کوشش می کردند چهره ستارگان را بی نقص جلوه دهند. ویوین لی نیز از این سیاست پنهان کاری بی نصیب نماند. مدیران استودیوها، بیماری او را یا انکار می کردند یا با عناوینی گمراه نماینده نظیر فرسودگی عصبی معرفی می نمودند. حتی در زمان بستری شدن ویوین در مراکز درمانی، خبرهای رسمی از استراحت موقت یا مشغول تمرین منتشر می شد. این رویکرد، نه تنها مانع یاری رسانی عمومی به او شد، بلکه خود ویوین را وادار می کرد برای حفظ وجهه، رنجش را مخفی کند. این انکار جمعی، به تنهایی روانی او دامن زد. بسیاری از بازیگران دیگر نیز قربانی همین ساختار بودند. پژوهش ها درباره سیاست های پنهان سازی در هالیوود نشان می دهند که این سازوکار، به شدت بر روان بازیگران تأثیر منفی داشته است. داستان ویوین لی، نمونه تلخ این سرپوش گذاری های سازمان یافته است که سلامت روان را در سکوت دفن می کرد.
8- نقش رسانه ها در تشدید آسیب های روانی ویوین لی
مطبوعات آن دوران، با وجود ناآگاهی عمومی از بیماری های روانی، به جای همدلی با ویوین لی، اغلب با نیش و کنایه درباره رفتارهایش می نوشتند. نشریات زرد، افت و خیزهای رفتاری او را با لحنی تمسخرآمیز تحلیل می کردند. آن ها به جای توجه به افسردگی یا بحران های روانی، از غرور، بدخلقی یا غیرقابل پیش بینی بودن او می نوشتند. این نگاه تحقیرآمیز، آسیب روانی ویوین را عمیق تر می کرد. بازیگری که باید در خلوت با زخم هایش روبه رو می شد، ناچار بود زیر ذره بین رسانه ها تظاهر به سلامت کند. بارها مشاهده شد که ویوین پس از گزارش های منفی مطبوعات، وارد دوره های افسردگی شدید شد. پژوهش ها نشان داده اند که تاثیر رسانه ها بر شرایط روانی هنرمندان، حتی می تواند از فشار شغلی مستقیم نیز مخرب تر باشد. ویوین قربانی جامعه ای شد که بیماری روانی را نمی شناخت و آن را با ضعف شخصیت یکی می دانست. سکوت رسانه ها در برابر رنج واقعی او، بلندترین فریاد بی عدالتی بود.
9- احساس ناامنی از دست دادن نقش ها و رقابت های زنانه
با بالا رفتن سن ویوین لی، فشار برای حفظ جایگاهش در میان ستارگان جوان تر بیشتر شد. نقش هایی که روزی برای او نوشته می شدند، حالا به بازیگرانی جوان تر و بدون سابقه بیماری سپرده می شد. این تغییر موقعیت، ضربه ای عمیق به اعتمادبه نفس و سلامت روان او وارد کرد. افسردگی او از این طریق وارد فاز حس ناامنی و بی ارزشی شد. ویوین بارها ابراز می کرد که احساس می نماید دیگر هیچ کس او را جدی نمی گیرد. در دوران او، زنان بازیگر به سرعت از دایره فرصت ها خارج می شدند، برخلاف همتایان مردشان. پژوهش ها درباره تبعیض سنی در هالیوود نشان می دهد که زنان بیشتر در معرض نادیده گرفتن قرار می گیرند. ویوین نه تنها با بیماری درونی خود درگیر بود، بلکه با ساختاری بیرونی که بی رحمانه سن را مجازات می کرد نیز دست و پنجه نرم می کرد. این نوع فشار تدریجی، نقش پررنگی در وخامت افسردگی او داشت.
10- مرگ در سکوت؛ افسردگی ای که او را تا واپسین لحظات همراهی کرد
ویوین لی در سال 1967، در سن 53 سالگی و در اوج انزوا و بیماری درگذشت. اگرچه دلیل مرگش عوارض جسمانی ناشی از سل اعلام شد، اما واقعیت آن است که افسردگی تا لحظات آخر از او جدا نشد. سال های انتهای عمرش، با انزوای تدریجی، کناره گیری از صحنه و روابط اجتماعی محدود همراه بود. او دیگر کمتر می خندید، کمتر صحبت می کرد و بیشتر در سکوت می زیست. اطرافیان نزدیکش از نگاه خیره و خالی او یاد نموده اند که گویی از دنیا فاصله گرفته بود. در واپسین سال ها، دیگر انرژی برای مبارزه نداشت و حتی از درمان هم استقبال نمی کرد. بعضی از نزدیکانش معتقد بودند که او به نوعی تصمیم گرفته بود دیگر نجنگد. افسردگی، اگرچه در گواهی پزشکی ثبت نشد، اما به وضوح در کالبد بی رمق و چشمان خاموش او دیده می شد. مرگ ویوین لی، انتها یک داستان تراژیک بود که از ابتدا با اندوه نوشته شده بود.
منبع: یک پزشک