آنالیز دلیل اصلی ایجاد اشکال در بازسازی گنبد مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی - صنایع 90

مرتضی مطیفی فرد، پیشکسوت هنر گچ بری سنتی و نویسنده کتاب تکنولوژی گچکاری و گچ بری ضمن انتقاد از بازسازی دو گنبد مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامعه عباسی میگوید: بحث گچ بسیار مهم است، درحالیکه در بازسازی این دو گنبد اصلاً به این موضوع توجهی نشده است! ما 24 نوع گچ داریم؛ هر گچی یک حکمی دارد، هر گچی یک ماندگاری دارد. یک نوع گچ سولفات مس دارد و ماندگاری آن سال به سال بیشتر می گردد، نوع دیگر آهک دارد و 20 سال بیشتر دوام ندارد و ریزش می نماید و وقتی لباس شما به این گچ میخورد سفید می گردد، یک نوع گچ کلر روی دارد، نوع دیگر هم سیلیس دارد و هر کدام از این 24 نوع گچ، مواد و ویژگی های متفاوتی دارند.

اما کسانی که در بازسازی پروژه های مختلف از جمله دو گنبد مسجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف الله دخالت دارند، اصلا نمی دانند گچ چیست که بخواهند بفهمند این گچ چه موادی و چه قابلیت هایی دارد؟! چگونه باید با آب ترکیب گردد؟ وقتی با آب ترکیب شد چه می گردد؟ و اصلا چرا با آب ترکیب می گردد؟

او اضافه نمود: باور کنید که حتی اساتید، چه سفیدکار و گچ کار در سطح کل دنیا اصلا نمی دانند گچی که کار می نمایند چه نوع گچی است؟! نمی دانند که گچ خوب است؟ بد است؟ ماندگاری آن چطور است؟ استفاده اش چیست؟ برای چه کاری خوب است؟ برای چه کاری بد است؟ همین طور کار می نمایند و می روند. وقتی از آنها می پرسم این چه گچی هست که استفاده می کنید؟ می گویند گچ سمنان، می پرسم چه گچی است؟ جوابشان این است که گچش خب گچیه، زود سفت میشه. ولی نمی دانند که این گچ آهک دارد.

این پیشکسوت هنر گچ بری سنتی شرح داد: گچ های آهکی سریع سفت می شوند و آن چیزی هم که سریع سفت می گردد، سریع جان خودش را از دست می دهد. حالت پشه دارد، پشه صبح به دنیا می آید و عصر هم از دنیا می رود و تعدادشان هم زیاد است، اما فیل دو سال طول می کشد تا به دنیا بیاید و صد سال هم عمر می نماید. ببینید این دو چقدر با هم تفاوت دارند! اما در خصوص بازسازی دو گنبد مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی از این جزئیات در خصوص گچ ها اطلاعی نداشته اند.

مطیفی فرد ایراد اصلی در بازسازی گنبد مسجد شیخ لطف الله را در انتخاب اشتباه در نوع گچ و نحوه استفاده از آن میداند. این هنرمند گفت: اولین مورد این است که آنها نمی دانند که در قدیم برای ساختن دو گنبد مسجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف الله و همینطور برای نصب کاشی های آنها از چه گچی استفاده شده است؛ دوم اینکه حتی علت استفاده از گچی که در بازسازی اخیر آنها بکار برده اند را هم نمی دانند؟!

او که کتاب تکنولوژی گچکاری و گچبری نیز حاصل تجربه هایش در زمینه هنر گچ بری سنتی است، ادامه داد: آنها گفته اند گچی که در بازسازی گنبد مسجد شیخ لطف الله استفاده نموده اند، گچ سمنان است و فکر نموده اند گچ سمنان برای این بازسازی، برترین است! یعنی سفیدی گچ سمنان را دیدند و فکر کردند بهتر است، اما نمی دانند که گچ سمنان گچ آهکی است یعنی آهک دارد و علاوه بر آن نمک هم دارد. نمک موجود در آن، شوره یعنی سفیدک می زند و حتی اگر این شوره را پاک نمایند باز هم بالا می زند یعنی از درزها بالا می زند، چون کاشی ها معرق است. ضمن اینکه همانطور که قبلا گفتم گچی که آهک دارد سریع سفت شده و سریع از بین می رود و ریزش می نماید بطوریکه اگر لباستان هم به این نوع گچ بخورد سفید می گردد یعنی عمر کوتاهی دارد.

این هنرمند توضیح داد: نکته دیگر هم این است که آنها دوغاب نمکی را بطور کامل روی گنبد شیخ لطف الله کشیده اند، یعنی گچی استفاده شده که هم نمکی و هم آهکی است و هم کاشی و هم آجر را از بین می برد یعنی به خورد آجر هم می رود و آن را از بین می برد. حالا اگر آجر را بسابند که سابیده اند و ساب هم اشتباه است، لایه روی آجر (لعاب آجر) از بین می رود یعنی لایه ای که قدمت آن را نشان می دهد؛ ضمن اینکه وقتی آجر سابیده گردد زبر شده و چرک می گردد و دو حالت یعنی دو رنگ نشان می دهد. لعاب کاشی هم به همین صورت از بین رفته است.

مطیفی فرد با بیان اینکه یکی از ایرادهای موجود در بازسازی گنبد مسجد جامع عباسی نیز نوع گچ مورد استفاده و آگاهی نداشتن درباره آن است، اضافه نمود: در بازسازی گنبد مسجد جامع عباسی نیز علاوه بر ایرادهای بسیاری که در الگو و طرح وجود دارد، از گچ سمنان نیز برای بازسازی استفاده شده و بازسازیکار آن گفته است عمر گچی که استفاده نموده اند، 20 ساله است که 11 سال از عمرش گذشته است!

اما نمی دانند چرا عمر کوتاهی دارد و متاسفم که گچی با این عمر را استفاده نموده اند! درحالیکه این کوتاهی عمر به علت آهک موجود در این گچ است و علاوه بر این، گچ آهکی ایرادهای دیگری هم دارد که آن را برای چنین بازسازیی نامناسب می نماید و آنها را شرح دادم. انتخاب نوع گچ در این بازسازی نیز کاملا اشتباه بود؛ در حالی گچی که در ابتدا برای ساختن هر دو گنبد بکار گرفته گچ سمنان نبوده است.

او اضافه نمود: برترین نوع گچ برای بازسازی این دو گنبد، گچ سرخ اصفهان بود که هیچ مسئله ای برای آن ایجاد نمی گردد، اما آنها فکر می نمایند گچ سرخ اصفهان بدترین نوع گچ است! در صورتیکه میراث دنیای و میراث کل کشور از این نوع گچ استفاده می نمایند.

این طراح کلیه سبک های گچ بری سنتی که صدها پروژه در نقاط مختلف ایران و دنیا را از خود به یادگار گذاشته، با بیان اینکه اگر کسی تجربه کافی در خصوص انواع گچ داشته باشد، بدون آزمایش و فقط با نگاه کردن می تواند نوع گچی که در ساختن دو گنبد مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی استفاده شده بود و گچی که در بازسازی آنها استفاده شده را تشخیص دهد، گفت: گچی که در ساختن این دو گنبد استفاده شده بود سولفات مس داشته و متعلق به اطراف اصفهان یعنی سگزی بود در حالیکه گچ مورد استفاده در بازسازی اخیر آنها از نوع گچ سمنان است!

او اضافه نمود: با توجه به اینکه گچ ها انواع و اقسام دارد به این نکته هم باید دقت گردد که برخی از گچ ها 4 مولکول، برخی 5 مولکول و برخی نیز 6 مولکوله هستند و وقتی می خواهند با آب ترکیب شوند آبهایی را که از دست داده جذب می نمایند که در این بین، گچ های آهکی که سفیدک می زنند بیش از حد معمول آب جذب می نمایند و خیلی رقیق هستند، بطوریکه وقتی به آن نگاه می کنید مثل دوغ می ماند و خیلی هم سخت می شوند و سریع هم کشته می شوند.

مطیفی فرد تأکید کرد: مورد مهم دیگر این است که در ساختن گچ، نسبت ترکیب گچ با آب خیلی مهم است و کار همه کسی نیست و استاد خودش را می خواهد، برای همین بازسازی این گنبدها به چند استاد احتیاج داشت که متأسفانه چنین نکردند.

این هنرمند پیشکسوت گچ بری با اشاره به استفاده از روغن بزرک و روغن و کوهان شتر که به ترتیب روی دو گنبد مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی استفاده شده، اعلام کرد: انتخاب هر دو روغن کاملا اشتباه بوده است، هم در گنبد شیخ لطف الله و هم در گنبد مسجد جامع عباسی و به نام بازسازی در حال نابودی میراث تاریخی هستند.